زیره دانه‌ای معطر و ضدنفخ است که در آشپزی و پزشکی کاربرد دارد و در دو نوع زیره سبز (با نام علمی: Cuminum cyminum) و زیره سیاه (با نام علمی: Carum carvil) وجود دارد که دومی به «زیره ایرانی» معروف است.
دانه‌های زیره با چوب، کوبیده می‌شود. این دانه به صورت خودرو در افغانستان، ایران، ازبکستان، تاجیکستان، ترکیه، مراکش، مصر، هند، کوبا، سوریه، مکزیک و شیلی رشد می‌کند. این دانه در فلسطین به صورت خودرو رشد نمی‌کند اما در زمان گذشته در آنجا کشت می‌گردید.
گیاه آن شبیه بوته هویج است برگ‌هایش ۲۰ الی ۳۰ سانتی‌متر و ارتفاع گیاه حدود ۵۰ سانتی‌متر است. میوه آن (که به اشتباه دانه گفته می‌شود) به اندازه دو میلی‌متر و هلالی شکل و دارای ۵ خط برجسته‌است. بیشترین زیره در ایران، در شهر کرمان رشد می‌کند. بهترین و مرغوبترین زیره مربوط به شهرستان بافت استان کرمان می‌باشد که به صورت خودرو رشد می‌کند.
خواص زیره برای بوی بد دهان
جویدن مقداری زیره برای از بین بردن بوی بد دهان، بوی سیر و بوی پیاز بسیار مفید است.
خواص زیره برای رفع سوء هاضمه
زیره درمان بسیار مؤثری برای رفع سوءهاضمه است. مصرف آن به کسانی که سوءهاضمه دارند، استفاده در بیشتر غذاها را تأکید می‌کنند.
اثرات مهم – خواص زیره
مقوی معده ، محرک اشتها، محرک ترشح غدد معده، ضد نفخ، ضد اسپاسم، معرق و ضد قارچ است و در طب عوام، از آن به عنوان شیرافزا استفاده می شود.
یکی از مصارف مهم زیره، به عنوان چاشنی و ادویه در صنایع غذایی است.
طریقه و میزان مصرف
تهیه چای :
بر روی 1 تا 5 گرم میوه ی خرد شده، یک
استکان یا یک لیوان آب در حال جوش می ریزیم و حدود 15 دقیقه می گذاریم
بماند. البته بهتر است درب آن بسته باشد. سپس آن را صاف کرده و میل می
کنیم.
از زیره، محصولاتی به صورت تنتور و به شکل قطره وجود دارد که به عنوان ضد
نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم، مصرف زیادی دارد. میزان مصرف این گونه فراورده
ها، بر حسب کارخانه ی سازنده و غلظت دارو در راهنمای همراه دارو ذکر گردیده
است.
نگه داری
چون اسانس ها فرار هستند، لذا باید میوه ها را موقع استفاده، خرد یا آسیاب کرد تا از هدر رفتن آنها جلوگیری شود. هم چنین چون اسانس ها جزو حلال های بسیار خوب بوده و ظروف پلاستیکی را سوراخ می نمایند، لذا باید برای نگه داری، از ظرف فلزی یا شیشه ای رنگی استفاده شود.
مهم ترین خواص زیره عبارت اند از : ضد کرم، ضد کم خونی، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد حساسیت(آنتی هیستامین)، ضد التهاب، ضد قارچ، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، قاعده آور، خلط آور، شیرافزا، محرک، مقوی معده و کرم کُش
تاکنون از عوارض جانبی و محدودیت مصرف زیره ی سیاه، گزارشی به چاپ نرسیده است.
قسمت مورد استفاده ی زیره ی سیاه، در حقیقت میوه ی آن است که در عوام به دانه نیز مشهور شده است.
قسمت عمده ی محصول زیره ی ایران، مربوط به میوه ی گیاهی به نامی زیره کوهی(Bunium Persicum) می باشد که از نظر ظاهری، به زیره ی سیاه شبیه است، در صورتی که محصول زیره ی سیاه موجود در ایران محدود بوده و گیاه مربوطه در مناطقی از جمله مازندران، گیلان، آذربایجان، همدان، کرمان، تهران و قزوین رویش دارد.
استفاده از زیره به طور مستقیم و یا از پودر آن، اثراتی شبیه فراورده های صنعتی آن دارد.
عوارض جانبی زیره سیاه : زیاده روی در مصرف زیره بعلت طبع گرم ایجاد کهیر می کند .
باعث افزایش ترشح تیروئید در نتیجه لاغری و زردی رنگ چهره را بدنبال دارد (خاصیت ضد چاقی زیره)
ترکیبات شیمیایی
زیره سیاه حاوی تانن، موم، مواد
رزینی، یک روغن ثابت سبزرنگ، موسیلاژ، مواد قندی، مواد ازته و
اسانس که شامل دی‌هیدروکاروئول، نوعی ترپن به‌نام‌کارون و دونوع
ستن می‌باشد.
قسمت مورد استفاده داروی زیره سیاه میوه آن است که در تیره ماه
سال دوم باقطع کامل گیاه صورت می‌گیرد و می‌گذارند تا برسد.
خواص زیره و اثرات دارویی آن
طبع زیره سیاه خیلی گرم و خشک است.
زیره سیاه دارای خواص مدر، بادشکن، مقوی، زیادکننده شیر، قاعده‌آور،
نیرودهنده، ضد کرم، هضم کننده، ضد تشنج، قابض، معرق، مقوی معده،
قاطع اسپرم است.
زیره سیاه در موارد بلع هوا، نفخ شکم، برطرف کردن سوءهاضمه، تسهیل هضم غذا، دل پیچه کودکان، انگل معده و روده، دفع بادهای کلیه و مثانه، تنگی نفس، خفقان سرد، سکسکه نفخی، استسقاء به‌کار می‌رود.
زیره یک داروی سنتی برای رفع سوءهاضمه خصوصاً نفخ شکم است.
خوردن زیره یا روغن آن در رفع سوءهاضمه و دل دردهای کودکان مفید است.
زیره دارای خاصیت ضدگرفتگی دارد و برای رفع گرفتگی‌های دوران قاعدگی‌مفید است.
مقوی بدن و چاق کننده است. معده را گرم و تقویت می‌کند و کرم تنیا را دفع‌می‌کند. و اثر قابل ملاحظه‌ای در جلوگیری از ایجاد بادهای اضافی در روده و درمان‌اسهال دارد.
دم کرده یک قاشق مرباخوری میوه له شده زیره سیاه در نیم لیتر آب جوش‌برای تنبلی اعمال گوارشی 2 ـ 1 گرم ، بی‌اشتهایی، باد یا درد روده مصرف می‌شود و دانه زیره را یا می‌جوند و یا از گرد گیاه مخلوطی در آب میل می‌نمایند.
مصرف دم کرده زیره سیاه و یا جویدن آن در رفع و کاهش دردهای ناشی از قاعدگی، دردهای روده وبی اشتهایی بسیار مؤثر است، براساس تحقیقات انجام شده توسط ” دانشجویان دانشگاه آزاد و اعضاء هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، مصرف زیره سیاه یا روغن آن در رفع سوء هاضمه و دل دردهای کودکان و تنگی نفس نیز، کاربرد فراوانی دارد، این گروه با تحقیقات خود دریافتند: دم کرده زیره سیاه همراه با گیاه ” اوجی ” در رفع اسهال، نفخ و سندرم تحریک پذیری روده مفید است و بررسی ها نشان داد که این گیاه دارای خواص ضد عفونی کنندگی، ضد کرم، ضد تشنج و شل کننده عضلات بوده و مقوی و نیروبخش است؛ بنابراین مصرف آن به افراد دارای مشکلات مذکور توصیه می شود.
- ۹۵/۰۵/۱۴
